Ngân hàng Ghẹ xanh: Mô hình cộng đồng bảo vệ nguồn lợi thủy sản

Ngân hàng duy nhất được thành lập ở nước ta nhằm bảo vệ những con ghẹ có trứng, cho chúng tiếp tục sinh sản để giữ nguồn lợi biển một cách bền vững tại huyện đảo Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang.

Sự cần thiết ra đời Ngân hàng ghẹ

Kiên Giang được biết đến với đặc sản ghẹ xanh nổi tiếng. Hiện nay, toàn tỉnh có gần 2.000 tàu khai thác ghẹ xanh. Đây là mặt hàng có giá trị kinh tế cao, tiêu thụ mạnh ở cả thị trường trong nước và quốc tế. Nghề khai thác ghẹ đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế địa phương, tạo sinh kế và thu nhập của người dân. Trong đó, vùng biển Phú Quốc (Kiên Giang) được xác định là khu vực sinh sản và ngư trường khai thác ghẹ xanh.

Bà Nguyễn Ngọc Phượng (Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Kiên Giang) cho biết, nhu cầu về ghẹ ngày càng cao, cả ở thị trường XK và thị trường nội địa, đặc biệt là nhu cầu của du khách đến Phú Quốc càng tăng nhưng nguồn ghẹ và hải sản của địa phương bị suy giảm nhiều về sản lượng và kích cỡ khai thác ngày càng nhỏ.

Chính vì vậy vào cuối năm 2011, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Kiên Giang cùng tổ chức Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiênViệt Nam (WWF VN) đã đề xuất xây dựng Ngân hàng Ghẹ xanh. “Ngân hàng được thành lập nhằm nâng cao nhận thức của người dân và đóng góp của họ trong việc bảo tồn, bảo vệ nguồn lợi ghẹ, góp phần bảo đảm sinh kế bền vững cho ngư dân địa phương”- bà Phượng cho biết.

Ý tưởng của Ngân hàng Ghẹ là tập hợp ghẹ cái mang trứng do ngư dân khai thác được trong một “bè ghẹ”, nuôi giữ trong môi trường biển cho đến khi chúng đẻ hết trứng rồi mới đem bán ghẹ thịt. Các hộ tham gia mô hình (ngư dân khai thác, người nuôi hoặc mua, bán ghẹ) sẽ được vay vốn ưu đãi từ 3-5 triệu đồng/hộ và trả lãi hàng tháng bằng ghẹ cái mang trứng (3-5 con/tháng), nếu có nhiều hơn thì ký gửi. Sau đó, ghẹ mang trứng sẽ được thu gom thả vào lồng nuôi, chăm sóc cho tới khi sinh sản, để thả con lại cho môi trường biển.

Mô hình Ngân hàng Ghẹ xanh đầu tiên được đặt tại Ấp Bãi Bổn, xã Hàm Ninh (Phú Quốc, Kiên Giang). Với tổng số vốn ban đầu là 30.000.000 đ, hiện nay Ngân hàng ghẹ xanh đã có 10 hộ gia đình tham gia chương trình.

Ngân hàng “độc nhất vô nhị”

Sau mỗi chuyến đi thả lưới đêm, chị Nguyễn Thị Thu lại bớt chút thời gian để ghé qua nhà ông Bùi Ngọc Huân, Tổ trưởng Tổ Ngân hàng Ghẹ tại Hàm Ninh, Phú Quốc để nộp phần lãi vay “đặc biệt” – những con ghẹ trứng.

Vay vốn từ ngân hàng này được 3.000.000 đ, chị Thu đầu tư hết vào mua lưới để mở rộng việc khai thác. Lãi hàng tháng không phải trả bằng tiền mà là… năm con ghẹ trứng. Ba năm tham gia mô hình này, chưa bao giờ gia đình chị Thu không nộp đủ và đúng hạn.

“Ghẹ trứng chúng tôi sẽ tìm được trong quá trình khai thác, nên việc trả lãi bằng hình thức này khiến chúng tôi rất yên tâm. Hơn nữa, thời gian trả lãi rất “xông xênh”, lãi vay là ghẹ mang trứng không bắt buộc phải trả vào một ngày hay tháng nhất định mà tùy thuộc vào ngày khai thác có ghẹ trứng hay không, do đó lãi có thể trả hàng tháng hoặc trả một lần cho 2 tháng. Sau kỳ hạn 12 tháng mới phải hoàn trả vốn gốc một lần”- chị Thu cho biết.

Sau khi nhận phần lãi đặc biệt đó, ông Huân lại mang những con ghẹ trứng ra khu lồng của Ngân hàng ghẹ để thả nuôi. Sinh sản xong, chúng sẽ được Ngân hàng nuôi tiếp cho chắc thịt rồi đem bán. Còn những con ghẹ con sẽ được thả ra biển. Theo kết quả ban đầu của Ngân hàng Ghẹ, các ngư dân có thu nhập khá, trả lãi đúng kỳ hạn, mỗi năm có trên 600 con ghẹ mang trứng được thả vào bè.

Tại diễn đàn Thương hiệu Biển Việt Nam lần thứ VI vừa diễn ra đầu tháng 6 mới đây, bà Phượng đã khẳng định: “Mô hình Ngân hàng Ghẹ xanh thực sự có hiệu quả và cần được nhân rộng. Ngân hàng Ghẹ xanh góp phần tăng cường sự đoàn kết, gắn bó trong cộng đồng vì cùng mục tiêu phục hồi nguồn lợi, sản xuất thân thiện môi trường để ổn định thu nhập. Chương trình cải tiến nghề khai thác ghẹ xanh sẽ được tỉnh Kiên Giang thực hiện đến năm 2016, nhằm khai thác bền vững nguồn lợi và tiến tới xin cấp chứng nhận thương hiệu cho đặc sản này đạt yêu cầu các thị trường nhập khẩu lớn như Mỹ, châu Âu…”.

Bà Phượng còn cho biết thêm, Chương trình cải thiện ghẹ xanh tỉnh Kiên Giang đang tiến tới xin cấp chứng nhận nuôi thủy sản bền vững (MSC) cho loài này lần đầu tiên tại Việt Nam.

Cơ chế hoạt động của ngân hàng Ghẹ Bãi Bổn

Thiếu vốn – không đáp ứng hết nhu cầu

Ông Huân cho biết tiền bán ghẹ thu được khoảng 300.000đ mỗi tháng chỉ đủ trang trải chi phí thức ăn và phương tiện đi ra lồng nuôi. “Do đó, số tiền quay vòng mỗi năm chỉ có thể thêm được 1 đối tượng tham gia mới, không đáp ứng được nhu cầu của các ngư dân trong xã, chứ chưa nói đến cả huyện đảo”- ông nói.

Chị Thu cho biết có rất nhiều bà con họ hàng biết chị được Ngân hàng Ghẹ xanh cho vay vốn với mô hình trả lãi hay như vậy nên cũng mong muốn được tham gia chương trình nhưng đều không thể vay thêm.

Chia sẻ vấn đề trên, ông Lê Văn Tính – Điều phối viên Chương trình cải thiện ghẹ xanh tỉnh Kiên Giang cho biết tỉnh đã có chỉ đạo kêu gọi các DN chế biến và XK ghẹ xanh trong tỉnh đầu tư vào Ngân hàng ghẹ xanh. “Các DN khi đầu tư vào Ngân hàng sẽ vừa chia sẻ được trách nhiệm xã hội vừa tạo được nguồn nguyên liệu bền vững. Ngoài ra, chúng tôi vẫn tiếp tục trông chờ vào nguồn ngân sách của tỉnh”- ông Tính cho biết thêm.

Theo Thủy sản Việt Nam